راه های هاي رسیدن به حضورقلب

دفع موانع حضورقلب

يكي از راههاي مهم در به دست آوردن حضورقلب از بين بردن موانعي هست كه مانع ازحضورقلب مي شود. اگرموانع حضورقلب شناخته شود و برطرف شود، مطمئناً مراحل اوليه حضورقلب حاصل مي شود. موانع حضورقلب رامي توان به دودسته بيروني ودروني تقسيم كرد. امور بيروني ماننداصواتي كه به گوش مي رسد و يا اشكالاتي كه  به ديده انسان ظاهرمي شود.اين ديدني وشنيدني ها هنگامي كه درمعرض ديد و شنيدانسان قراربگيرند،افكار وي را به سوي خود جذب مي كنند ومانع از تمركز حواس مي شوند.انسان هايي كه از همت والايي برخوردارند دستخوش اين افكار و اوهام نمي شوند. اماكساني كه از چنين اراده اي محرومند بايد با اين افكار مبارزه ومانع ازخطورآن ها به قلب شوند. به عنوان مثال آنچه فكر انسان رامشغول مي كند از جلو چشم خود دوركنند. درمكان هايي نماز بخوانندكه نزديك خيابان يامكان هاي شلوغ نباشد.هنگامي كه براي نماز ايستاده، ديده را به محل سجده دوخته و تجسم كنندكه درمقابل خداوندقرارگرفته اند.[2]و موارد ديگر كه مانع ورود اين افكار به قلب مي شود.

عوامل دروني به مراتب بيشتر از عوامل بيروني انسان را دستخوش تغيير مي کند. بنابراين مبارزه با آن نيز سخت تراست. بيشتر عوامل دروني ناشي از افكار روزمرّه  و مواردي است كه انسان با آنها سر وكاردارد. اگر حس دنياطلبي و حب آن در انسان تقويت شود، ديگر جايي براي حضور خداوند در قلب نمي ماند وحب دنيا جاي حب خداوند را مي گيرد. درحديث مي خوانيم كه :«حُبُّ الدُّنيا رَأسُ كُلِّ خَطيئَهٍ»[3] :دوست داشتن دنيا منشأ همه خطاها وگناهان است. دوست داشتن دنياي فاني انسان را از راه كمال منحرف مي كند و ازنعمت قرب الي الله محروم مي كند.

۲- به جاآوردن نمازدراول وقت

اگر انسان در زمان اذان كار و مشغله خود راكنار بگذارد و به دعوت خدا لبيك بگويد، خداوند نيز رحمت خود را نصيب اومي كند. نماز اول وقت عامل مهمي دركسب حضورقلب است. در قول وفعل معصومين(ع)به اين امر اهتمام والايي شده است.امام باقر(ع)به زراره فرمود: در امر نمازت سستي مكن، زيرا كه رسول خدا(ص)هنگام مردنش فرمود: ازمن نيست كسي كه نمازش را سبك بشمارد،از من نيست كسي كه مسكري را بياشامد، به خدا قسم كه وارد نمي شوند بر من نزد حوض.[4] امام كاظم(ع)نيز در همين رابطه به امام رضا(ع)فرمود: اي پسرمن همانا به شفاعت ما نايل نمي شودكسي كه نمازش راسبك شمارد.[5]

در سيره معصومين(ع) نيز اهتمام به نماز اول وقت متجلّي بوده است. از بعضي از زنهاي پيامبراكرم(ص)نقل شده كه رسول خدا(ص)با ما صحبت مي كرد و ما هم با او صحبت مي كرديم، چون وقت نماز مي رسيدگويي او ما را نمي شناخت و ما او را نمي شناختيم.[6] اميرمؤمنان علي(ع) نيز هنگام نماز به خودمي پيچيد و متزلزل مي شد وقتي علت را از ايشان مي پرسيدند، مي فرمود: وقت امانتي كه خداوند آن را به آسمان ها و زمين عرضه داشت و از تحمل آن ابا كردند و ازآن ترسيدند،رسيده است. [7] امام حسن(ع)وامام حسين(ع)نيز وقت وضو رنگشان تغييرمي كرد ومفاصلشان مي لرزيد[8]بنابراین نماز اول وقت  يعني اجابت خداوند در قلب وآماده شدن براي رسيدن به قرب الهي.

۳- فراغت قلب

مهمترين راه براي كسب حضورقلب،فراغت قلب است. به اين معنا كه انسان قلب خود را از هر چيزي كه باعث مي شود ارتباط او با خدا قطع شود را از بين ببرد. امام خميني(ره) در اين باره مي فرمايد:انسان در زمان اشتغال به عبادت،خود را از اشتغالات و هموم دنيايي فارغ كند و توجه قلب را از امور متفرقه وخواطرمتشتت منصرف نمايد و دل را يكسره خالي وخالص براي توجه به عبادات ومناجات با حق تعالي نمايد و تا فراغت قلب ازاين امورحاصل نشود،فرصت براي او و عبادت او حاصل نمي شود.[9]

اهميت اين فراغت قلب ازغيرخدا تا آنجاست كه درحديث مي خوانيم:«انَّ اللهَ لايَنظُرُ الي صُوَرِكُم ولكن يَنظُرُ الي قُلوبِكُم»[10] :خداوندهرگزبه صورت هاي شمانگاه نمي كند،بلكه به دلهاي شمانگاه مي كند.

۴- توجه به معانی ومفاهيم نماز

توجه به معاني و مفاهيم اذكار نماز خود عامل ديگري دركسب حضورقلب است. به اين معناكه نمازگزار درهنگام نماز به معاني اين اذكارتوجه كندكه خود اين توجه، باعث تمركزحواس و مانع از آشفتگي افكار مي شود. اذكار نماز داراي مفاهيم والايي است كه هركس به اندازه فهم خود مي تواند از آن بهره مندگردد و از ثمرات معنوي آن فيض ببرد.

به غيرازمواردي كه درباره تحصيل حضورقلب آورده شد.موارد ديگري نيز وجودداردكه مي تواند انسان را در تحصيل اين امر مهم كه باعث قبولي  نمازاست،كمك كند. امامهمترين عامل، توجه به عظمت معبود وضعف مخلوق است و با اين توجه تهي كردن قلب از هر چيز جز اين معبودعظيم.

شرط قبولی نماز (حضور قلب درنماز)

نمازبه عنوان ستون دین و در رأس همه عبادت ها آدابی داردکه مهمترین آن حضورقلب و توجه کامل به پیشگاه خداوندسبحان است. خداوند در قرآن کریم در آیات متعدد به این امر اشاره فرموده است ازجمله:

« قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ *الَّذينَ هُمْ في‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُون»‏ (مؤمنون/2-1) به تحقيق رستگار شدند مؤمنان‏ آنان كه در نمازشان خشوع مى‏ورزند. و در جاي ديگر درباره کسانی که نسبت به نماز بی توجه هستند مي فرمايد: « فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ *الَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون‏»(ماعون/4و5) پس واى بر آن نمازگزارانى‏ كه در نماز خود سهل انگارند. در اين دو آيه خداوندكساني را كه در عبادت خود يعني نماز، حضورقلب و اتّصال با خالق خود ندارند، نكوهش مي كند. اين دوآيه در مورد سرزنش كساني نيست كه نماز را ترك مي كنند، بلكه درباره كساني است كه درنماز غفلت مي كنند يا حضورقلب ندارند. درآيه ديگردرستايش مؤمناني كه حضورقلب دارندمي فرمايد: « وَ الَّذينَ يُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى‏ رَبِّهِمْ راجِعُونَ »(مؤمنون/60) و آنهايى كه همه آنچه را بايد ادا كنند، ادا مى‏كنند و باز هم دلهايشان ترسان است كه بايد نزد پروردگارشان باز گردند. ستايش اين مؤمنان به اين دليل است كه درحين انجام عبادت داراي خوف وخشيت هستندكه اين مهم نشانگرحضورقلب درحد اعلا است.

پيامبراکرم(ص) در این باره مي فرمايد:«الصّلاهُ ميزانٌ، مَن وَفّي اِستَوفي»( حرعاملي،1383ق ،3/ 22):نمازميزان و الگواست، هركس شرايط وآداب آن را به طورشايسته رعايت كند پاداش كامل دريافت مي كند. درهمين رابطه مي فرمايد :«اُعبُدِ اللهَ كاَنَّكَ تَراهُ، فَان لَم تَكُن تَراهُ فَانَّهُ يَراكَ»( طبرسي، 1392ق، 459):خداوند را عبادت كن، آنگونه كه گويي او را مي بيني، پس اگر تو او را نمي بيني، قطعاً اوتو را مي بيند.  ارزش و اهميت حضورقلب در نماز تا آنجاست كه بين حضور قلب و عدم آن فاصله از زمين تا آسمان است. پيامبراكرم(ص)مي فرمايند: دو نفرازامّت من به نماز مي ايستند، در صورتي كه ركوع وسجودشان يكي است و حال آنكه ميان نماز آنها مثل ما بين زمين و آسمان فاصله است(مجلسي، 1403ق، 81/249). اين حديث به طور واضح مرتبه و اهميت حضورقلب در نماز را روشن مي كند. ايشان درنهي بي توجهي درنمازمي فرمايند: آيا نمي ترسدكسي كه صورت خودرا درنماز برمي گرداند، صورت او چون روي حمارشود.(نوري طبرسي، 1383ق، باب2، حديث20).باز درتشويق به حضورقلب مي فرمايند:كسي كه دوركعت نماز به جا آورد و درآن چيزي ازدنيا متوجه نشود،خداي تعالي گناهان او را مي آمرزد.( همان،حديث،13)

بنابراين مفهوم حضورقلب درنماز،آن است كه در وقت نماز فكر و حواس انسان حضورداشته باشد. به تعبير ديگر بريدن از همه به سوي خدا، طوري كه در نماز فقط خدا حضورداشته باشد و قلب انسان متوجه وجود خداوند سبحان باشد؛ به گونه اي كه يقين داشته باشدكه خداوند او را مي بيند. و همه باید به این نکته مهم در کلام حضرت محمّد(ص) توجه داشته باشیم که حضور قلب شرط قبولی نماز و نماز نیز شرط قبولی سایر اعمال است. پس اگر بخواهیم یک نتیجه از این قضیه استنباط کنیم این می شود که حضور قلب در نماز شرط قبولی تمامی اعمال است.

روایاتی درباره ی نماز اول وقت

اهل بیت(علیهم السلام)به نماز اول وقت اهتمام ویژه ای داشتند و برآن بسیار تأکید کرده اند. اگر انسان در زمان اذان، كار و مشغله خود راكنار بگذارد و به دعوت خدا لبيك بگويد، خداوند نيز رحمت خود را نصيب اومي كند. نماز اول وقت عامل مهمي دركسب حضورقلب است. در قول و فعل معصومين(ع)به اين امر اهتمام والايي شده است. در راس معصومین(ع) پیامبر اعظم (ص)به این امر توجه ویژه ای داشته است. ایشان در این باره می فرمایند: هیچ گاه وقت نماز نمی رسد مگر اینکه فرشته ای در میان مردم ندا می دهد که : ای مردم بپاخیزید و با نماز خود آتشهایی را که برافروخته اید خاموش کنید. (مجلسی،1403ق، 82 / 209 )

از حضرت محمّد(ص) پرسیدند: بهترین اعمال کدام است ؟ فرمودند : خواندن نماز در اول وقتش.(قمی، 1355ش، 2 /42 )

امام باقر(ع)به زراره فرمود: در امر نمازت سستي مكن، زيرا كه رسول خدا(ص)هنگام مردنش فرمود: ازمن نيست كسي كه نمازش را سبك بشمارد، از من نيست كسي كه مسكري را بياشامد، به خدا قسم كه وارد نمي شوند بر من نزد حوض.( كليني، 1383ق، 3/269. )

از بعضي از زنهاي پيامبراكرم(ص)نقل شده كه رسول خدا(ص)با ما صحبت مي كرد و ما هم با او صحبت مي كرديم، چون وقت نماز مي رسيدگويي او ما را نمي شناخت و ما او را نمي شناختيم. (نوري طبرسي، 1383ق، باب2، حديث17)

بنابراین نماز اول وقت  يعني اجابت خداوند در قلب وآماده شدن براي رسيدن به قرب الهي. پیامبر اعظم(ص) در قرآن کریم به عنوان اسوه تمامی مسلمانان معرفی شده است و این به این معنا هست که مسلمانان باید سخنان گهربار ایشان را در زندگی اجرا کنند و یکی از موارد سخنان ایشان، نماز است که باید با آداب آن از جمله در اول وقت به جا آورده شود. 

اهمیت و فواید نماز اول وقت برای بدن انسان

پژوهش های علمی جدید ثابت کرده است که نماز اول وقت فواید بسیاری برای بدن انسان دارد که دلالت بر حکمت فرایض اسلامی و زنده بودن دین اسلام دارد و از جمله این موارد عبارت است از:

منزلت كودك شيرخوار

خـورشـيـد اسـلام تـازه از مدينه طلوع كرده بود و مسلمانان تقيدخاصى به احكام اسلام داشتند.
روزى صـداى اذان از مـسـجـدالـنـبـى بـرخـاست و جمعيت با صفوف فشرده و ازدحامى وصف نـاشـدنـى پـشـت سر رسول اكرم به نماز ايستادند.
ناگاه صداى گريه طفل شيرخوارى از گوشه مسجد بلند شد.
رسـول اكـرم بـا شـنـيدن صداى گريه دلخراش كودك در به جا آوردن اعمال نماز تعجيل كرد.
نمازگزاران كه گريه كودك برايشان اهميتى نداشت و تا مدتى قبل دختران نوزاد خويش را زنده زنـده در زيـر خاك مى كردند و هنوز با عمق احكام اسلام نيز آشنايى پيدا نكرده بودند,ازاين حالت رسول خدا تعجب كردند و پنداشتند كه حادثه اى براى رسول خدا پيش آمده است .
نـماز كه تمام شد, از حضرت پرسيدند: آيا مساله خاصى پيش آمدكه چنين با عجله نماز را به پايان رسانديد؟ رسول اكرم فرمود: آيا شما صداى گريه كودك را نشنيديد؟ وقـتـى رسـول خـدا اين جمله را فرمود, تازه آنها فهميدند رسول خدابراى گريه كودك , نماز را سريع به پايان رسانده است تا كودك موردملاطفت و نوازش قرار گيرد.

چه کنیم تا نمازمان مورد قبول درگاه حق باشد؟

نماز مهمترین اعمال دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادتهای دیگر هم قبول می شود و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی شود. و همان طور که اگر انسان شبانه روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو کند، چرک در بدنش نمی ماند نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک می کند. و سزاوار است که انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و کسی که نماز را پست و سبک شمارد، مانند کسی است که نماز نمی خواند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «کسی که به نماز اهمیّت ندهد و آن را سبک شمارد سزاوار عذاب آخرت است». روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند مردی وارد و مشغول نماز شد و رکوع و سجودش را کاملاً به جا نیاورد، حضرت فرمودند: «اگر این مرد در حالی که نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است». پس انسان باید مواظب باشد که به عجله و شتاب زدگی نماز نخواند و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد و متوجّه باشد که با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند عالم بسیار پست و ناچیز ببیند و اگر انسان در موقع نماز کاملاً به این مطلب توجه کند از خود بی خبر می شود، چنانچه در حال نماز تیر را از پای مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام بیرون کشیدند و آن حضرت متوجّه نشدند. و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی که مانع قبول شدن نماز است، مانند حسد، کبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسکرات و ندادن خمس و زکات بلکه هر معصیتی را ترک کند. و همچنین سزاوار است کارهایی که ثواب نماز را کم می کند بجا نیاورد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نکند و نیز کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند بجا آورد، مثلاً انگشتری عقیق به دست کند و لباس پاکیزه بپوشد و شانه و مسواک کند و خود را خوشبو نماید.

نماز جمعه دو رکعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر میشود. در زمان حضور پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) و نائب خواص او واجب عینی است ، اما در زمان غیبت کبری واجب تخییری است ، یعنی میان نماز جمعه و نماز مخیر است ، ولی در زمانی که حکومت عدل اسلامی باشد احتیاط آن است که ترک نشود. همانطور که گفته شد نماز جمعه دو رکعت است مانند نماز صبح و دو قنوت دارد یکی در رکعت اول پیش از رکوع و دومی در رکعت دوم بعد از رکوع. مستحب است امام در رکعت اول بعد از حمد سوره جمعه را بخواند و در رکعت دوم ، سوره منافقین را و هرگاه مشغول یکی از اینها شود احتیاط واجب آن است که به سوره دیگری عدول نکند. باید قبل از نماز جمعه دو خطبه بوسیله امام جمعه خوانده شود. خطبه ها میبایست بنابر احتیط واجب بعد از اذان ظهر باشدو اگر قبل از آن خوانده شود اعاده کنند. هر یک از خطبه باید مشتمل بر امور زیر باشد: 1-حمد و ثنای الهی 2-صلوات بر محمد و آل محمد 3-وعظ و ارشاد و سفارش به تقوای الهی 4-خواندن یک سوره کوتاه در هر خطبه (بنابر احتیاط واجب) 5-بنابر احتیاط واجب برای خود و مومنین و مومنات استغفار کند و در خطبه دوم ائمه هدی (ع) را هنگام صلوات و درود یک یک نام ببرد. بنابراین خطبه اول شامل پنج قسمت است و خطبه دوم شمال شش قسمت. امام باید خطبه ها را درحال قیام بخواند و میان دوخطبه جلوس مختصری نماید و صدای خود را در حد مقدور به نمازگزاران برساند و وعظ و ارشاد را به زبان قابل فهم برای مردم ایراد کند. شایسته است خطیب ملبس به عمامه و عبا باشد و بر عصا یا مانند آن تکیه کند و قبل از شروع به خطبه ، و قبل از شروع به خطبه به امومین سلام کند و سزاوار است مسائل مهم سیاسی و اجتماعی و اخلاقی مسلمین و جهان اسلام و آن منطقه را برای مردم شرح دهد و آنها را به وظایفشان در برابر این مسائل آشنا سازد و در برابر توطئه های دشمنان به آنها هشدار دهد. پس خطیب باید حد اکثر استفاده را از خطبه ها برای تهذیب نفوس مردم و آگاه ساختن آنها از مسائل مهم روز بنماید که یکی از اهداف اصلی خطبه ها همین است. خطبه ها را با عبارات فصیح و گویا و بلیغ و موثر و نافذ ایراد نماید تا خطبه ها تاثیر لازم را در نفوس مسلمین بگذارد و از این فریضه عبادی سیاسی بهره گیری کامل شود. هرگز به سراغ مسائل تفرقه انداز نرود و مسلمین را به وحدت در مقابل دشمنان دعوت نماید.