شرط قبولی نماز (حضور قلب درنماز)

نمازبه عنوان ستون دین و در رأس همه عبادت ها آدابی داردکه مهمترین آن حضورقلب و توجه کامل به پیشگاه خداوندسبحان است. خداوند در قرآن کریم در آیات متعدد به این امر اشاره فرموده است ازجمله:

« قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ *الَّذينَ هُمْ في‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُون»‏ (مؤمنون/2-1) به تحقيق رستگار شدند مؤمنان‏ آنان كه در نمازشان خشوع مى‏ورزند. و در جاي ديگر درباره کسانی که نسبت به نماز بی توجه هستند مي فرمايد: « فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ *الَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُون‏»(ماعون/4و5) پس واى بر آن نمازگزارانى‏ كه در نماز خود سهل انگارند. در اين دو آيه خداوندكساني را كه در عبادت خود يعني نماز، حضورقلب و اتّصال با خالق خود ندارند، نكوهش مي كند. اين دوآيه در مورد سرزنش كساني نيست كه نماز را ترك مي كنند، بلكه درباره كساني است كه درنماز غفلت مي كنند يا حضورقلب ندارند. درآيه ديگردرستايش مؤمناني كه حضورقلب دارندمي فرمايد: « وَ الَّذينَ يُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى‏ رَبِّهِمْ راجِعُونَ »(مؤمنون/60) و آنهايى كه همه آنچه را بايد ادا كنند، ادا مى‏كنند و باز هم دلهايشان ترسان است كه بايد نزد پروردگارشان باز گردند. ستايش اين مؤمنان به اين دليل است كه درحين انجام عبادت داراي خوف وخشيت هستندكه اين مهم نشانگرحضورقلب درحد اعلا است.

پيامبراکرم(ص) در این باره مي فرمايد:«الصّلاهُ ميزانٌ، مَن وَفّي اِستَوفي»( حرعاملي،1383ق ،3/ 22):نمازميزان و الگواست، هركس شرايط وآداب آن را به طورشايسته رعايت كند پاداش كامل دريافت مي كند. درهمين رابطه مي فرمايد :«اُعبُدِ اللهَ كاَنَّكَ تَراهُ، فَان لَم تَكُن تَراهُ فَانَّهُ يَراكَ»( طبرسي، 1392ق، 459):خداوند را عبادت كن، آنگونه كه گويي او را مي بيني، پس اگر تو او را نمي بيني، قطعاً اوتو را مي بيند.  ارزش و اهميت حضورقلب در نماز تا آنجاست كه بين حضور قلب و عدم آن فاصله از زمين تا آسمان است. پيامبراكرم(ص)مي فرمايند: دو نفرازامّت من به نماز مي ايستند، در صورتي كه ركوع وسجودشان يكي است و حال آنكه ميان نماز آنها مثل ما بين زمين و آسمان فاصله است(مجلسي، 1403ق، 81/249). اين حديث به طور واضح مرتبه و اهميت حضورقلب در نماز را روشن مي كند. ايشان درنهي بي توجهي درنمازمي فرمايند: آيا نمي ترسدكسي كه صورت خودرا درنماز برمي گرداند، صورت او چون روي حمارشود.(نوري طبرسي، 1383ق، باب2، حديث20).باز درتشويق به حضورقلب مي فرمايند:كسي كه دوركعت نماز به جا آورد و درآن چيزي ازدنيا متوجه نشود،خداي تعالي گناهان او را مي آمرزد.( همان،حديث،13)

بنابراين مفهوم حضورقلب درنماز،آن است كه در وقت نماز فكر و حواس انسان حضورداشته باشد. به تعبير ديگر بريدن از همه به سوي خدا، طوري كه در نماز فقط خدا حضورداشته باشد و قلب انسان متوجه وجود خداوند سبحان باشد؛ به گونه اي كه يقين داشته باشدكه خداوند او را مي بيند. و همه باید به این نکته مهم در کلام حضرت محمّد(ص) توجه داشته باشیم که حضور قلب شرط قبولی نماز و نماز نیز شرط قبولی سایر اعمال است. پس اگر بخواهیم یک نتیجه از این قضیه استنباط کنیم این می شود که حضور قلب در نماز شرط قبولی تمامی اعمال است.